İKTİDAR-DEVLET VE AHLAKİ-POLİTİK TOPLUM (2.BÖLÜM)
Ahlaki-Politik Toplumun Temel Birimleri
Elbette son iki yüzyılda gerçekleştirilen ve toplumu iki sınıfa ayıran zorlama ve sosyolojik karşılığı olmayan saptırıcı düşünce ve teorilerden uzak duruyoruz. Toplumun temel birimleri klan, aile, kabile, aşiret, kavim ve en son ulustan oluşuyor. Tabi ki bu birimler aynı zamanda toplumun tarihi akışı içerisinde aldıkları formlarda oluyor. Bu formlaşmalar zaman dilimi sıralamasına göre toplumun basitten karmaşığa doğru toplumsallaşmakta kullandıkları örgütlenme biçimleridir. Başlangıcından sonuna kadar tüm zamanların ana birimi kök hücresi klan oluyor. Klana toplumsallaşmanın ilk basamağı da diyebiliriz. Toplum, klan formunu neolitikten önceki yüzbinlerce yılda 25-30 kişilik gruplar biçiminde yaşardı.
Aile klana denmese de ona yakındır. “Aile klan içinde ilk farklılaşan kavramdır. Uzun süre anacıl aile olarak”(Ali Fırat) neolitikle zirveleşerek yaşandıktan sonra, tahminen M.Ö 500’lerde gelişen erkek egemenlikli hiyerarşik otorite altında ataerkil aile dönemine geçildi. Kabile, “aileyi de bağrında taşıyan, aynı dil ve kültürü taşıyan, aynı dil ve kültürü yaşayan tarım-köy toplumunda daha çok gelişen en önemli toplumsal unsurlardandır.” (Ali Fırat) Klan ve aile gelişen üretim ve güvenlik sorunlarına cevap olamayınca kabile biçimine dönüşme gereği duydu. “Gerici ve aşılmaları gerek” biçimindeki yaklaşımlar “kapitalist modernitenin en büyük soykırımlarındandır. Çünkü insanlar kabile birlikleri içinde kaldıkça” (Ali Fırat) köleleştirilemeyecek, sömürüye açık hale getirilemeyecekti. Uygarlık güçleri için kabile içinde kalmak ve kabile ismi tam anlamıyla düşman olmakla özdeşti. Çünkü kabile kendi üyesinin köleleşmesine, sömürülmesine izin vermez; aynı zamanda kendisi de yapmazdı. Ahlak ve politikayı en güçlü, sonuna kadar yaşayan toplumdu. Klasik uygarlık güçlerinin amansız düşman olarak bellemeleri bu temel özelliklerinden kaynaklıydı. Fethedilemezlerdi “ya yok olurlardı ya özgür kalırlardı.” (Ali Fırat) Fakat zaman içinde içlerinde gelişen işbirlikçilikle birlikte yozlaştıkları da görülmüştür. Her şeye rağmen tarihi toplum yorumlarını “sınıf savaşı yerine, kabile direniş savaşçıları olarak bakılsaydı, çok daha gerçekçi yaklaşılmış olunurdu.” (Ali Fırat) Bu da son iki yüz yıllık tarihi akışı kökünden değiştirip doğru temellere oturtma şansını verebilirdi.
Aşiret formu, kabile topluluklarının bir anlamda federasyonları olup toplumsallıkla ilgili bir aşamadır. Ancak toplum neden ve nasıl bu forma ihtiyaç duydu, sorusunu cevaplandırmak gerekiyor. Bu sorunun cevabı gelişen sermaye, iktidar-devlet şebekesinin ahlaki-politik topluma karşı konumlanışında gizli. Toplumun yok olamamak ve karşı direniş için örgütlenmesine gitmiştir. “Askeri ve politik örgütlenmesi hızla gerçekleşen toplum biçimlenişidir. ”En büyük özellik ve avantajı “kendiliğinden bir ordu ve politika gücü” olarak süreklilik içinde her an dışa karşı hazır savunma gücü konumundadır. Ulus kültürlerinin ana kaynağı rolündedir. Kolektif yapılı, karşılıklı yardımlaşma ve komünalizm ruhu güçlüdür. İşbirlikçilik geliştiğinde tehlikeli olabiliyorlardı. “Aşiretlerin özgürlük, komünalizm, demokratik gelenek uğruna direnişleri olmasaydı, insanlık bir kul, sürü kitlesi olmaktan kurtulamazdı.” (Ali Fırat) Bunu biraz daha açacak olursak:
Sermaye iktidar ve devlet şebekesi aşağı Mezopotamya ovalarında köleci yönetim biçimlerini başlattıkları M.Ö 300 yılları ve Roma köleci imparatorluğunun çöküşüne kadar olan süreçte doğal ve ahlaki-politik toplum ile uygarlığı temsil eden bu güçler binlerce yıl amansız bir mücadele ve çatışmalı süreçler yaşadı. Sümer, Mısır, yine Sümer kökenli Uruk, Ur, Akad, Babil, Asur, yanı sıra Pers, Roma gibi çeşitli adlar altında devlet, kendisini hanedanlık ve imparatorluklar biçiminde kurumlaştırıp etki alanlarındaki toplum üzerinde olduğu gibi kentin dışındaki kır ve köylerde yaşayan ahlaki-politik topluma karşı da yüzlerce yıllık amansız kanlı savaşlar, işkence ve terör yürütmüşlerdir.
Sümer ve Mısır köleci sistemlerine karşı Yukarı Mezopotamya dağ kökenli etnik kabile yapılı Huri, Gutti, Kasit, Karduk, Lulu, Mitani, Elam, Nairi, Urartu ve Medlerin savaşları biliniyor. Bu güçlerden Gutti ve Kasitlerin yaptıkları yoğun saldırılarla dönemin iktidar-devlet yapılanmalarını yıktıkları: Yine Med aşiret konfederasyonlarının tarihin en kanlı imparatorluğu Asur’u yıkıp kendi imparatorluğunu kurduğu bir gerçekliktir. Yine Sami kökenli çöl kabilelerinin uygarlık merkezlerine saldırıları ve ele geçirmeleri biliniyor. Ari kültür kökenli kabileler yoğun saldırılar karşısında sırtlarını dağlara verirken çöl kabileleri ise çölün derinliklerine çekilerek kendilerini iktidar ve devletin organizeli kanlı saldırılarına karşı korumuşlardır.
Yine kendini dünyanın imparatorluğu olarak ilan eden (bu anlayış tüm imparatorluklarda mevcuttur) Roma İmparatorluğu’nun zulüm ve katliam saldırılarına, içten ve dıştan yüzlerce yıl sayısız karşı saldırı ve direnişler geliştirilmiştir. Başta gelenleri Germenler, Galyalılar, Hunlar ve daha sayısız kültür ve dini grupları, halkları saymak mümkündür.
Tabi sermaye, iktidar ve devlet şebekeleri bu etnik kültür, dini kabile, esir ve halkların savunma ve direnişlerini, “barbar saldırılar” olarak değerlendirirlerdi. Kendilerini “şehirli, uygar” olarak göstermek en başta gelen marifetleriydi. Saldıran, yağmalayan, talan eden, sömüren, öldüren, köleleştiren onlar ama ne hikmetse buna maruz kalan ve kendini korumaya çalışanlar “barbar” oluyorlardı. Şimdiki “terörist kim” muammasına döndürülen tartışmaya ne kadar da benziyor. Çok açık görülmelidir ki asıl barbar ve vahşi olan daha zayıf ve örgütsüz kır kabileleri değil, kent kültürlü sömürü ve tahakküm üzerine bina edilmiş sermaye, iktidar-devlet çete örgütlenmesidir. “Barbarlık” kavramının uygarlık güçlerinin manüpülatif saptırmalı bir yalanı olduğu kuşku götürmezdir. İktidar ve devlet bezirganları sık sık bu yönteme başvurur. Karşısındaki muhalif güçleri bu tür ithamlarla suçlayarak karalamak, toplum tarafından kabul gören kişi ve değerlere küfür düzeyinde gözden düşürmek için kullanmak bilinen yöntemdir. Bugün bile toplum içinde hafızaların derinliklerine sinsice yerleştirilmiş kimi küfürlerin nereden geldiğini bilmeden kullanıldığını ibretle görüyoruz. Örneğin bugün en yaygınca kullanılan “manyak” küfrünün kökeni M.S 250’lerdeMezopotamya ve Ortadoğu’nun en önemli hareketlerinden birinin ışık yüzlü şeyhi Marinalı Mani’ye dayandığını; yine “aptal” küfrünün kökeni 1500’lerde Anadolu ve Mezopotamya inanç aşığı ve dervişi, Sivas illerinin piri Pir Sultan Abdal’a dayandığını biliyoruz.
İktidar Tekelindeki Din ve Yerdeki Tanrı-İktidar
Ahlaki-politik toplumun etnik, kültürel yapılarını bu şekilde açımlarken dinin hem ahlaki-politik hem de sermaye, iktidar ve devlet şebekesi üzerindeki etkisi ve oynadığı role değinmek gerekiyor. Dinin, ahlakın yerine geçirildiğinin çok rahatlıkla görmek mümkündür. Hz. İbrahim ile başlayan Semavi dinlerin çıkış noktası insanın bir yanıyla uygarlık şebeke gücü tarafından tanrılaştırıldığı, bir yanıyla da kul, köle haline getirildiği, zulüm altında inim inim inletildiği bir döneme denk gelir. Dinin ve öncesinin (neolitik öncesi, neolitik ve köleci çağ) tüm söylence mitolojik ve dinsel ayetlerini ideolojik süreçler olarak görmek gerekir. Tüm bu süreçlerin topluma ve sosyolojik yaşamına yansıması ve etkisi tanrı kavramlarında gizlidir. Tanrı kavramı deyim yerindeyse tüm ideolojilerin ana damarı gibidir. Toplumsal aşamaların neolitik dönemi de kapsayan zaman aralığında tanrı doğayla bir bütündür. Ona ait olanlara (birinci ve ikinci doğa) insan eliyle saldırmadıkça şiddet kullanmaz. Doğa aracılığıyla bir şiddet uyguladığı zamanda insanlar kendine dönüp sebebi, yanlışı kendilerinde aramaktadırlar. Tanrıları aracıdır. Doğuran, besleyen, koruyandır.
Ancak M.Ö 3500 ile 1500 yılları arasını kapsayan süreçte tanrı insan bedenine yerleştirilmiş, insan hem tanrı hem de kral olmuştur. Cinsiyeti erkektir. Artık doğuran değil, yok edendir. Besleyen değil, sömürendir. Koruyan değil, işkence ve zulüm altında inletendir. Artık şiddet ve ölüm doğadan değil, insan tanrıdan gelmektedir. Artık barış değil, bitmek bilmeyen savaş ve ölüm vardır.
İşte tam da tarihin bu aşamasında Hz. İbrahim’in o bilinen çıkışı ve onu takip eden üç semavi dinin dönemi başlamaktadır. Bu, kulların tanrı-insana (tanrı-kral) karşı ilk başkaldırışıdır: Tanrı insan olamazdı. Kendine tanrı sıfatı yakıştıran kralların da birer insan olduğunun savaşımı uzun süre verilir. Tanrı “O” dur O’da insanların dışında-üstünde gökte ve her yerdedir. İşte bununla deyim yerini bulacaksa kral, tüm güç ve silahlarından arındırılmış, kolu kanadı kırılmış hale getirilir. Yumuşama ve reforme denilen ve buna benzer daha bir çok noktada İbrahimî dinlerin uygarlık (iktidar-devlet şebekesi) sistem güçleri ile ahlaki-politik toplum arasındaki konumları budur.
Bu dini hareketlerin sistemi yumuşatarak reforme etme yolunu seçtikleri açıktır. Bu amaçlarında kimi başarılar gösterdikleri de söylenebilir. Elbette hem uygarlık sistemi şebekesi hem de bu dini güçlerin karşılıklı yarar içinde birbirlerine yaklaştıkları, kimi çatışmaları olsa da bu gerçeği yadsımayacağı açıktır. Bunun en önemli kanıtı da köleci sistemin kent ve etki alanındaki topluma, uygulamalarda yumuşamalara giderken zamanla dini içine alarak bu yola binlerce yılda giremediği, egemenlik ve tahakkümü hakim kılamadığı kır-köy toplumu (kabile, aile, eşir, kültür grupları vb) içlerine kadar sızmayı başarmıştır. Din sistemi feodal idari yapıya dönüştürürken sistem dini devletleştirerek doğal toplumun (ahlaki-politik) içlerine kadar sokulmuştur. Elbette dinin (Hıristiyanlık ve İslamiyet) devletleşmesiyle ahlaki-politik toplum yeni savunma mekanizmalarını tereddütsüz geliştirdi. Eski savunma araçlarına (klan, kabile, eşir vb) yenilerini ekledi. Bu yeni savunma araçlarının (örgütlerinin) adı mezhep ve tarikatlardı.
Her ne olursa olsun her şeye rağmen din bir ahlaki direniştir. Ahlaki-politik toplumun dini bunca kendine yakın görmesi, sahiplenmesi ve özünü içselleştirmesi bu gerçekliğinden kaynaklanıyordu.
Dinin çıkışıyla “eski dönemin güçlü, ahlaki ve politik toplumuna tam dönüş söz konusu edilemez. Ahlakın tamamen din olarak sunulduğu on emirden gayet iyi anlaşılmaktadır.” (Ali Fırat) Dinin ahlaki yönü ağır basarken inanç yönü ikinci plandadır. Sistemle (uygarlık) ahlaki-politik toplum arasındaki orta yer dediğimiz tam da burasıdır. Dinin bu çıkışı sistemin ve ahlaki politik toplumun yapılarında bahsettiğimiz dönüşümleri gerçekleştirmiştir.
Ahlaki-Politik Toplumun Mekanı
Ahlaki-politik toplum ile iktidar devlet şebekesi arasındaki mücadelesinde kent ve kırın pozisyonuna ve rolüne bakmak gerekiyor. Başta belirtelim ahlaki-politik toplumun mekanı köy ve kırsalın tümü olurken iktidar ve devletin mekanı ise şehir olmaktadır. Elbette şehrin başlangıçtaki konumu ve genel olarak tarihte oynadığı role bakılınca tümden devlet ve iktidar şebekesine aitmiş gibi, onlar şehri yaratmış anlamı çıkmaz. Şehir nüfusunun yüzde doksanını iktidar ve devlet şebekesinin dışındaki kesimler oluşturmakta. Şehrin kuruluşundan gelişimine kadar en büyük emek ve çabanın sahibi bu kesimler oluşturmaktadır. Elbette kentin de kırsal uzantıları olan hiyerarşik yapı ve işbirlikçi kesim de varlığını oluşturmuştur. Tüm karşılıklı çatışma ve savaşımlara rağmen, simbiyotik ilişki çerçevesinde karşılıklı alışveriş, ticaret vb. ilişkiler de sürmektedir.
Üç İbrahimî-semavi dinin büyük direnişlerinin, köleciliği törpüleyerek feodal idari yapıyla yeni dönemi başlatırken ideolojik, ekonomik ilişki biçimi, ahlaki-politik ve iktidar devlet ilişki ve çatışmalarında farklılıklar gözlemlenmektedir. Nedir bunlar? Birincisi tanrıyı göğe çıkaran aynı ideoloji, devletleşmesiyle birlikte şahı, sahınşahı, sultanı, padişahı yeryüzünde tanrının gölgesine dönüştürüyordu. Köleyi azad ederken yerine ırgat, maraba vb.’ni geçiriyordu. İktidar-devlet ve sermaye şebekesinin alanını ahlaki-politik toplumun içlerine doğru biraz daha genişletiyor, yarattığı beylik idari sistemiyle doğal toplumu denetimine alma hamlesini yapıyordu. Tam da bu noktada dinden birçok beklentisi olan ahlaki-politik toplum bu hamlelere mezhepleşerek ve kutuplaşarak cevap veriyordu. Görünürde dini fikir çatışmaları gibi gözükse de aslında ahlaki-politik toplum ile sermaye ve iktidar-devlet şebekesinin çatışması yaşanıyordu. Dolayısıyla çatışma ve savaşların özü değişmiyordu. Bu iki güç arasındaki mücadele ortaçağ boyunca bu şekliyle devam etmektedir.
Böylece feodal idari sistemin sonunda 17. -18. yy kapitalist modernite çağına ahlaki-politik toplumun uzmanı ulus devlet sürecine gelmiş bulunuyoruz. Ulus devlet denilen bu sermaye, iktidar ve devlet şebekesi tüm boyutlarıyla ahlaki-politik toplum ve doğa üzerindeki iktidarlaşmasının zirvesi oluyor. Oluşturduğu “vatan çitleri” arasında kültür ve inançları homojenleştirme adına toplum kırımına giderken endüstriyalizmle doğa katliamına başvurmaktan çekinmemiştir. Felsefesini özne nesnellik üzerine oluştururken ideolojisini bu felsefe üzerine bina ederek pozitivizmi bir deli gömlek dini gibi topluma giydirmeye çalışmıştır.
Uygarlık tarihi boyunca ahlaki-politik toplum, sermaye, iktidar ve devlet şebekesinin kendisini nesnelleştirme saldırıları yetmiyormuş gibi ulus devletle hem nesnelleştirme hem de onun tüm değerlerine (kültür, dil , din ve inanç vb gibi tüm çok renk , çok ses, çok inançlara) saldırarak adeta varlık nedenlerine kast etmiştir. Bu nedenle yüzlerce kültür, dil, etnik yapı ve inanç dayatmalarıyla iki yüz yıllık tarihi boyunca , her bir günü her bir saati kırımdan geçirmiştir.
Ulus-devlet tahakkümünde ahlak ve politika daraltılmış, en aza indirilmiş, yok edilmeyle karşı karşıya bırakılmıştır. Toplumun kendi kural, töre, geleneğini yaşama, kendi çıkarını, savunmasını, geleceğini yapma koşulları ortadan kaldırılmıştır. Tüm silahlarından arındırılmış, savunmasız bırakılmıştır. Medya, sanat, spor, tv, sinema kültürüyle sanallaştırılmıştır. Kendi adına, kendine has düşünemez, duygulanamaz, bakamaz, göremez ve duyamaz hale getirilmiştir. Bu tam da iktidar ve devletin beş bin yıldır yapmak istediği ama bir türlü başaramadığı toplum ve kişiliktir. Kölelik dönemi de dahil kişi hiçbir zaman bu kadar denetim altına alınmamış, bu kadar ruhsuz, robot ve kadavra durumuna getirilememiştir. Otur deyince oturan, kalk deyince kalkan, tekçi zihniyetle homojenleştirilmiş, gri bakan ve gri gören, iktidardan daha iktidarcı, devletten daha devletçi, hezeyan içinde faşist yığınlar yaratarak ahlaki-politik topluma ve kültür değerlerine karşı topyekün bir savaş yürütmektedir. Günümüz itibariyle Amerika ve Avrupa ulus-devletleri bu savaşımın (kültürel boyutu) tehlikeli ve yarardan çok zararını görerek vazgeçerken (Türk ulus-devletinin de başta olduğu) sayısız ulus-devlet hala yüz elli yıl öncesinin zihniyetiyle, ahlaki-politik toplumla (halklar, kültür ve inanç grupları) karşı savaşını sürdürüp saldırılarından zafer ummaktadır.
Şunu unutmamak gerekir ki 6000 yıl önce şaman, ihtiyar kurnaz erkek ve erkek avcıyla başlayıp günümüz kapitalist modernitenin idari sistemi ulus-devlete gelene kadar, bu iktidar-devlet şebekesinin en büyüğünden en küçüğüne kadar toplumsallığa karşı geliştirdikleri her gelişme planlı, programlı, birbirinin devamı ve tamamlayanıdır. Aynı şeyi ahlaki-politik ya da doğal toplum için de söylemek mümkündür. İktidar ve devlet şebekesinin sonuncu modeli kapitalist modernitenin ulus-devlet icadı insanlığın ve doğanın, yani birinci ve ikinci doğanın başına gelmiş en büyük insan yapımı felakettir. Bu felaketten çıkış ancak ahlaki-politik toplumun işlerliğine kavuşup toplumu şehriyle, köy ve kırıyla iktidardan ve onun kanserojen hastalıklarından arınarak devletin hukukunu sınırlayıp ahlakı hakim kılarak, devlet idareciliği yerine politik yönetimi geçirerek ve nihayetinde devleti gereksizleştirip işlevsizleştirerek varlığına son vermekle mümkündür.
ABDULLAH DEMİR
YORUM GÖNDER